ιονισμός (του ατόμου)

Φαινόμενο κατά το οποίο ένα άτομο, αρχικά ουδέτερο, μετατρέπεται σε ένα ιόν, που έχει ένα ή περισσότερα ηλεκτρικά φορτία, καθώς ένας αριθμός ηλεκτρονίων, που περιφέρονταν αρχικά γύρω από τον πυρήνα του, έχει διαφύγει της έλξης και κινούνται, θεωρητικά, σε άπειρη τροχιά. Συνήθως μπορεί να παρασταθεί το φαινόμενο ως εξής: Α₀ (ουδέτερο άτομο) → A⁺ (θετικό ιόν) + e (ηλεκτρόνιο). Για να παρατηρηθεί πιο αναλυτικά το φαινόμενο αυτό, θα πρέπει να θεωρηθεί (σε πρώτη προσέγγιση) ότι το άτομο αποτελείται από έναν θετικό πυρήνα, γύρω από τον οποίο κινούνται τα ηλεκτρόνια φορτισμένα αρνητικά. Για να προχωρήσει η αντίδραση από τα αριστερά προς τα δεξιά (το φαινόμενο σχηματοποιείται καλύτερα με τη μορφή αντίδρασης), δηλαδή κατά την κατεύθυνση της απομάκρυνσης του ηλεκτρονίου από το άτομο, πρέπει να χρησιμοποιηθεί ορισμένη ποσότητα ενέργειας. H ενέργεια αυτή, χαρακτηριστική για κάθε στοιχείο, πρέπει να δοθεί στο άτομο, ώστε αυτό να μπορέσει να διασπαστεί σε ένα θετικό ιόν (κατιόν) και σε ένα ηλεκτρόνιο. Το ηλεκτρόνιο αυτό (ή και περισσότερα), έχοντας αποκτήσει ένα πλεόνασμα ενέργειας υπερνικά την έλξη του πυρήνα και ουσιαστικά διαφεύγει από το άτομο. Από τα μέσα (υψηλές θερμοκρασίες, ηλεκτρικό τόξο, ηλεκτρική εκκένωση κλπ.) με τα οποία είναι δυνατόν να επιτευχθούν μεταφορές ενέργειας στο άτομο, προκαλώντας τη διέγερσή του, μπορεί να σημειωθεί η χρήση των ηλεκτρονίων, που έχουν επιταχυνθεί από υψηλά δυναμικά. H μέθοδος αυτή, που καλείται ι. κρούσης, επιτρέπει να προσδιοριστούν οι αριθμητικές τιμές της ενέργειας που χρειάζεται για να προκληθούν φαινόμενα ι. Το αναγκαίο έργο για να απομακρυνθεί, με τον πιο πάνω τρόπο, ένα ηλεκτρόνιο από ένα άτομο έως μια άπειρη απόσταση (δηλαδή ώσπου να εξαλειφθεί κάθε αλληλοεπίδραση μεταξύ ηλεκτρονίου και ιόντος), ονομάζεται δυναμικό ι., γιατί η αναγκαία ενέργεια για να απομακρυνθεί το ηλεκτρόνιο από το άτομο προσδίδεται από ένα ηλεκτρόνιο που έχει επιταχυνθεί από ένα δυναμικό που εκφράζεται σε βολτ (ηλεκτρονιοβόλτ). Ας θεωρηθεί τώρα ένα ηλεκτρόνιο, το οποίο εισχωρεί σε ένα διάστημα με ουδέτερα άτομα: μπορούν να διακριθούν διάφορες περιπτώσεις με βάση τα δυνατά ενεργειακά περιεχόμενα του ηλεκτρονίου (τα οποία προσδιορίζονται από τις τιμές των δυναμικών που το επιταχύνουν) που κατά την κρούση μεταφέρονται στο εσωτερικό του ατόμου. Για μια τιμή της μεταφερόμενης ενέργειας ίση προς την ενέργεια ι. (βλ. παρακάτω), παρατηρείται απομάκρυνση του ηλεκτρονίου και σχηματισμός ενός θετικού ιόντος. Για μικρότερη τιμή (μεταφερόμενης στο άτομο) ενέργειας, θα παρατηρηθεί μετάβαση του ηλεκτρονίου από την κανονική ενεργειακή του στάθμη σε μια ανώτερη ενεργειακή στάθμη (διέγερση). Το αναγκαίο έργο, ώστε ένα ηλεκτρόνιο να περάσει από μια ενεργειακή στάθμη σε μια υψηλότερη, ονομάζεται δυναμικό διέγερσης και μετριέται κατά τρόπο ανάλογο προς το δυναμικό ι. To φαινόμενο αυτό έχει μεταβατικό χαρακτήρα, γιατί ύστερα από έναν ορισμένο χρόνο, το ηλεκτρόνιο επιστρέφει στην αρχική του ενεργειακή στάθμη (αποδιέγερση) και αποδίδει, με τη μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας ιδιαίτερου μήκους κύματος, την ενέργεια που είχε απορροφήσει κατά την υπερπήδηση της στάθμης (δημιουργώντας έτσι το λεγόμενο φάσμα εκπομπής). Μπορούν να εξεταστούν μερικοί τύποι ι. περιγράφοντας τα φαινόμενα που συμβαίνουν όταν ένα αέριο δέχεται τη δράση παραγόντων ι. οι οποίοι μπορούν να ανήκουν είτε στην ομάδα των ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών (ορατή ακτινοβολία, υπεριώδης ακτινοβολία, ακτίνες Χ, ακτίνες γ) είτε στην ομάδα των ατομικών σωματιδίων (ακτίνες α, ακτίνες β, πρωτόνια κλπ., βλ. λ. ραδιενέργεια). Επειδή τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα διαδίδονται υπό μορφή διακριτών πακέτων, που καλούνται κβάντα ή φωτόνια (βλ. λ. φωτόνιο), με ενέργεια hv (όπου ν είναι η συχνότητα ταλάντωσης και h η παγκόσμια σταθερά του Πλανκ), όταν μια ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία συγκρούεται με ένα μόριο αερίου, το φαινόμενο του ι. μπορεί να συμβεί με δύο μηχανισμούς: α) αν ένα φωτόνιο, εφοδιασμένο με μια ενέργεια ίση με αυτήν του ι., συγκρουστεί με το μόριο ενός αερίου, το φαινόμενο μπορεί να περιγραφεί με την ακόλουθη διατύπωση: Α (ουδέτερο μόριο) + hv (φωτόνιο) → A⁺ (ιονισμένο μόριο) + e (ηλεκτρόνιο), στην οποία φαίνεται ότι το προσπίπτον φωτόνιο εξαφανίζεται δίνοντας όλη την ενέργειά του στο μόριο. Το μόριο ιονίζεται, δηλαδή μετατρέπει ένα άτομό του σε ιόν εκπέμποντας ένα ηλεκτρόνιο· β) το προσπίπτον φωτόνιο είναι εφοδιασμένο με μια ενέργεια μεγαλύτερη από την ενέργεια ι. του μορίου. Το φαινόμενο, γνωστό με την ονομασία φαινόμενο Κόμπτον (αφορά, γενικότερα, τη σκέδαση της ακτινοβολίας στην ύλη, βλ. λ. Κόμπτον), μπορεί να περιγραφεί με το ακόλουθο σχήμα: Α (ουδέτερο μόριο) + hv → A⁺ (ιονισμένο μόριο) + e + hv’. Το φωτόνιο hv’ που προκύπτει έχει συχνότητα και συνεπώς ενέργεια μικρότερη από τη συχνότητα του προσπίπτοντος φωτονίου. Ας εξεταστούν τώρα ως παράγοντες ι. τα ατομικά σωματίδια, όπως οι ακτίνες α και β. Τα σωματίδια αυτά έχουν υψηλότατες ενέργειες, που υπολογίζονται σε εκατομμύρια ηλεκτρονιοβόλτ, ενώ η ενέργεια ι. μετριέται σε λίγα ηλεκτρονιοβόλτ. Έτσι, ένα από αυτά τα σωματίδια, διασχίζοντας ένα διάστημα που κατέχεται από μόρια, μπορεί να προκαλέσει υψηλό αριθμό ι., ώσπου να εξαντληθεί πλήρως το ενεργειακό του περιεχόμενο. Στο φαινόμενο αυτό βασίζεται η ανίχνευση ακτινοβολιών με τη χρήση των λεγόμενων ανιχνευτών αερίου, όπως ο θάλαμος ι. ή ο ανιχνευτής Γκάιγκερ-Μίλερ. Οι εκδηλώσεις του φυσικού ι. που παρατηρούνται στη Γη είναι πάντα μικρής έντασης και αποδίδονται κατά το μεγαλύτερο μέρος στις υπεριώδεις ακτινοβολίες που προέρχονται από τον Ήλιο. Έντονα φαινόμενα ι. παρατηρούνται, αντίθετα, στη γήινη ατμόσφαιρα σε ύψος περίπου 80-400 χλμ. H ζώνη αυτή του διαστήματος, που ονομάζεται ιονόσφαιρα (βλ. λ.), δέχεται έναν έντονο βομβαρδισμό ηλεκτρομαγνητικών ιονιζουσών ακτινοβολιών (υπεριώδεις ακτίνες που προέρχονται από τον Ήλιο χωρίς να εξασθενούν από το στρώμα του αέρα) και κοσμικών ακτίνων, προερχόμενων από όλα τα σημεία του Διαστήματος, με τεράστια ενέργεια. Υπολογίζεται ότι σε ένα κυβικό εκατοστό αέρα, στο ύψος αυτό, περίπου τα μισά από τα μόρια που υπάρχουν είναι σε ιονισμένη μορφή. Η ιονόσφαιρα έχει μέγιστη σημασία για τις ραδιοεπικοινωνίες, γιατί αυτές λειτουργούν με την αρχή του ανακλώντος κατόπτρου και επιτρέπουν στα ραδιοκύματα (κυρίως μεσαία και βραχέα) να διαβιβάζονται σε μεγάλες αποστάσεις, παρακάμπτοντας εμπόδια που δημιουργεί το ανάγλυφο του εδάφους. Η παρουσία των ιόντων σε ένα αέριο μπορεί να ανιχνευθεί με μια συσκευή (σωλήνας εκκένωσης), εφοδιασμένη με δύο ηλεκτρόδια, στα οποία είναι δυνατόν να εφαρμοστούν αυξανόμενες τάσεις με μια πηγή συνεχούς ρεύματος. Αν το αέριο δεν είναι προηγουμένως ιονισμένο, θα περιέχει μια πολύ μικρή ποσότητα θετικών και αρνητικών ιόντων και ελεύθερων ηλεκτρονίων, η oποία οφείλεται στον φυσικό ι. (ηλιακό φως ή ραδιενεργές ουσίες). Αν εφαρμοστεί μια τάση στα ηλεκτρόδια μπορεί να σημειωθεί, με κατάλληλα όργανα, η δίοδος μιας πολύ μικρής ποσότητας ρεύματος. Με αύξηση της τάσης τα διάφορα ελεύθερα ηλεκτρόνια κινούνται προς το θετικό ηλεκτρόδιο (άνοδος) συγκρουόμενα με τα μόρια του αερίου. Στη μετακίνηση αυτή τα ηλεκτρόνια, επιταχυνόμενα από το ηλεκτρικό πεδίο, μπορούν να αποκτήσουν σημαντική ενέργεια και να προκαλέσουν φαινόμενα ι. διότι προσκρούοντας σε ουδέτερα μόρια, μεταδίδουν σε αυτά ένα μέρος από την ενέργειά τους. Εάν αυτή φτάνει την τιμή της ενέργειας ι., τότε δρουν σαν πραγματικοί παράγοντες ι. με τον ήδη γνωστό μηχανισμό (παραγωγή θετικών ιόντων και νέων ελεύθερων ηλεκτρονίων). Σε διαφορετική περίπτωση η σύγκρουση του ηλεκτρονίου με το μόριο του αερίου οδηγεί στη διέγερση του τελευταίου. Ο σχηματισμός ιόντων με κρούση (δευτερεύοντα ιόντα) ανιχνεύεται από την αύξηση της έντασης του ρεύματος που διαρρέει το κύκλωμα του σωλήνα εκκένωσης. Κάθε απορρόφηση ενέργειας ακολουθείται από την απόδοση της ίδιας ποσότητας με τη μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας ιδιαίτερου μήκους κύματος και το σύνθετο φαινόμενο εκκένωσης συνοδεύεται έτσι από έντονα φωτεινά φαινόμενα. Ανάλογα με τη διαφορά δυναμικού που εφαρμόζεται στα ηλεκτρόδια και με την πίεση και τη φύση του αερίου παρατηρούνται διάφορα φαινόμενα (βλ. λ. αγωγιμότητα ηλεκτρική). ι. πεδίου. Ο ι. ατόμων και μορίων αερίου που προκαλείται από ένα ισχυρό ηλεκτρικό πεδίο στην επιφάνεια ενός στερεού. Τα ηλεκτρόνια μπορούν να απομακρυνθούν από ένα άτομο αν αποκτήσουν αρκετή ενέργεια, λόγω του ηλεκτρικού πεδίου, για να υπερβούν ένα φράγμα δυναμικού ίσο προς το δυναμικό ι. του ατόμου. Αν το άτομο βρίσκεται κοντά σε ένα στερεό και υπάρχει ισχυρό ηλεκτρικό πεδίο κοντά στην επιφάνεια, το φράγμα δυναμικού μπορεί να παραμορφωθεί σε τέτοιο βαθμό που ένα ηλεκτρόνιο, εξαιτίας του κβαντικού φαινομένου της σήραγγας, μπορεί να το διαπεράσει και να μπει από το άτομο στο μέταλλο. Η διαδικασία αυτή είναι παρόμοια με την εκπομπή πεδίου, με τη διαφορά ότι τα ηλεκτρόνια εισχωρούν από τα άτομα ή μόρια μέσα σε ένα μέταλλο και δεν απομακρύνονται από αυτό. Τα πεδία που απαιτούνται για τον ι. πεδίου είναι της τάξης των 10⁷ V/m και δημιουργούνται όταν ακίδες βρεθούν σε πολύ υψηλό θετικό δυναμικό (ιονισμός (του ατόμου)10-20 Κν). Τα ιόντα που σχηματίζονται στην επιφάνεια του μετάλλου επιταχύνονται και απομακρύνονται από τη δύναμη που ασκεί το πεδίο. ενέργεια ι. Η ελάχιστη ενέργεια που απαιτείται για την απομάκρυνση ενός ηλεκτρονίου από ένα δεδομένο άτομο ή μόριο, δηλαδή η ελάχιστη ενέργεια που απλά προκαλεί τον ι.: Α → A⁺ + e^- χωρίς να παρέχει επιπλέον κινητική ενέργεια στo ιόν και στο ηλεκτρόνιο που προκύπτουν, τα οποία βρίσκονται αρκετά μακριά ώστε η ηλεκτρομαγνητική τους αλληλεπίδραση να είναι αμελητέα. Το ηλεκτρόνιο που απομακρύνεται πρώτο είναι αυτό που βρίσκεται στην εξώτατη τροχιά, δηλαδή είναι το πιο χαλαρά δεσμευμένο ηλεκτρόνιο. Είναι όμως επίσης δυνατόν να γίνει και απομάκρυνση ηλεκτρονίων, από εσωτερικές τροχιές για τις οποίες η ενέργεια των ηλεκτρονίων είναι μεγαλύτερη. Η ελάχιστη ενέργεια που απαιτείται για την απομάκρυνση δεύτερου ηλεκτρονίου από το θετικό ιόν Α⁺ λέγεται δεύτερη ενέργεια ι. Για παράδειγμα, η διαδικασία ι. για το αέριο ήλιο είναι: He→He⁺ +e^- με ενέργεια ι. ΔΗ = +567 Kcal/mole και He⁺→He⁺² +e^- με ενέργεια ι. mole ΔΗ = + 1254 Kcal/mole. Η ενέργεια ι. μπορεί να μετρηθεί σε έναν σωλήνα εκκένωσης που περιέχει το αέριο (ή ατμό) σε χαμηλή πίεση. Αρχικά, η ροή του ηλεκτρικού ρεύματος μέσα στον σωλήνα είναι πρακτικά μηδέν, με την αύξηση όμως της διαφοράς δυναμικού ανάμεσα στην άνοδο και στην κάθοδο του σωλήνα, έρχεται μια στιγμή που η τάση έχει μια τιμή ώστε να μπορεί να ιονιστεί το αέριο. Σε αυτή την καθορισμένη τάση τα ηλεκτρόνια αποκτούν αρκετή ενέργεια ώστε να μπορούν να προκαλέσουν ι. κατά την κρούση τους με τα άτομα. Η έναρξη του ι. συνοδεύεται από μια απότομη αύξηση της ροής του ρεύματος μέσα στον σωλήνα. Η καθορισμένη αυτή τιμή της τάσης λέγεται δυναμικό ι., εκφράζεται συνήθως σε βολτ (V) και είναι αριθμητικά ίσο με την ενέργεια ι. σε ηλεκτρονιοβόλτ (eV). Για παράδειγμα, για τα άτομα υδρογόνου παρατηρείται μια πολύ μεγάλη αύξηση της ροής του ρεύματος όταν η τάση γίνει 13,60 V και επομένως η ενέργεια ι. του ατόμου του υδρογόνου είναι 13,60 eV. Ο υπολογισμός της ενέργειας ι. ενός πολυηλεκτρονικού ατόμου με βάση κάποιους εμπειρικούς τύπους μάς οδηγεί στα εξής συμπεράσματα: μέσα σε μια ομάδα, η πρώτη ενέργεια ι. ελαττώνεται προς τα κάτω, με μερικές εξαιρέσεις. Τα στοιχεία μετάπτωσης δεν παρουσιάζουν ακριβώς τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά. Κατά γενικό κανόνα όμως εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πρώτη ενέργεια ι. αυξάνεται κατά μήκος μιας περιόδου (από αριστερά προς τα δεξιά) και ελαττώνεται προς τα κάτω σε μια ομάδα του περιοδικού συστήματος των στοιχείων. Τέλος, ανάμεσα στα αντιπροσωπευτικά στοιχεία, ο μεταλλικός χαρακτήρας (καλή αγωγή της θερμότητας και του ηλεκτρισμού, τάση για δημιουργία θετικών ιόντων) ελαττώνεται γρήγορα κατά μήκος μιας περιόδου και αυξάνεται προς τα κάτω μέσα σε μια ομάδα. Επομένως, όσο πιο μικρή είναι η ενέργεια ι. τόσο πιο έντονος είναι ο μεταλλικός χαρακτήρας. μικροσκόπιο ι. πεδίου. Ένα όργανο για την εξέταση της επιφανειακής δομής (σε κλίμακα μεμονωμένων ατόμων) ενός μετάλλου με τη χρησιμοποίηση του φαινομένου του πεδίου ι. Καλείται και μικροσκόπιο σάρωσης-σήραγγας. Είναι ακριβώς το ίδιο στη μορφή με το μικροσκόπιο εκπομπής πεδίου, με τη διαφορά ότι στο άκρο της αιχμηρής αγώγιμης ακίδας εφαρμόζεται θετικό δυναμικό παρά αρνητικό. Τότε τα ηλεκτρόνια του μετάλλου καταφέρνουν να διαπεράσουν τον φραγμό δυναμικού (φαινόμενο σήραγγας) της επιφάνειας και να φθάσουν στην ακίδα. H ακίδα σαρώνει την υπό μελέτη επιφάνεια του μετάλλου έτσι ώστε αυτό το ρεύμα ι. πεδίου (διέλευσης) να διατηρείται σταθερό. Η τιμή του ρεύματος ι. πεδίου που περνά από ένα σημείο εξαρτάται από το μέγεθος του ηλεκτρικού πεδίου και στην ατομική κλίμακα παρατηρείται μια τοπική ενίσχυση του πεδίου στην περιοχή ενός επιφανειακού ατόμου. Αυτό έχει ως συνέπεια να προβάλλεται, σε οθόνη φθορισμού, μια μεγεθυσμένη εικόνα της ατομικής δομής της επιφάνειας του άκρου και να μπορούν να διακριθούν τα ξεχωριστά άτομα του μετάλλου. ιονιστική ικανότητα. Ο αριθμός των ζευγών ιόντων ανά μήκος της διαδρομής, που παράγει ένα σωμάτιο όταν κινείται μέσα σε ορισμένο μέσο. Καλείται και ειδικός ι. Η ιονιστική ικανότητα εξαρτάται από το είδος και την ενέργεια του σωματίου καθώς και από το είδος και την κατάσταση τουμέσου (π.χ. την πυκνότητα). Οι τυπικές καμπύλες της ιονιστικής ικανότητας λέγονται καμπύλες Μπραγκ. Οι καμπύλες αυτές χαράσσονται σε ένα ορθογώνιο σύστημα αξόνων, στο οποίο ο άξονας των τεταγμένων αντιπροσωπεύει τον σχετικό ειδικό ι. (αριθμός των ιόντων που παράγονται στη μονάδα του χρόνου ανά μονάδα διαδρομής) και ο άξονας των τετμημένων την απομένουσα εμβέλεια. Οι πειραματικές αυτές καμπύλες φανερώνουν ότι κοντά στο τέλος της διαδρομής του ιονιστικού σωματίου, όπου η ταχύτητα είναι μικρή, ο σχετικός ειδικός ι. αποκτά τη μεγαλύτερη τιμή του. Η ελάττωση της ενέργειας ενός ιονιστικού σωματίου μέσα σε ένα ομογενές μέσο έχει στατιστικό χαρακτήρα, δηλαδή όλα τα μήκη των τροχιών μιας δέσμης σωματίων, με τις ίδιες ακριβώς αρχικές συνθήκες, δεν είναι τα ίδια για όλα τα σωμάτια. (Xημ.) Οι ηλεκτρολύτες παρουσιάζονται με μορφή ιονική ακόμα και σε στερεή κατάσταση και η δίοδος του ηλεκτρικού ρεύματος από τα υδατικά τους διαλύματα αποδεικνύει την παρουσία των ιόντων με αντίθετο πρόσημο. Αν, συνεπώς, διαλυθεί ο ίδιος ηλεκτρολύτης σε διάφορους διαλύτες, παρατηρείται ότι η ηλεκτρική συμπεριφορά αυτών των διαλυμάτων είναι διάφορη, ανάλογα με την περίπτωση (διαλύματα περισσότερο ή λιγότερο αγώγιμα). Αν ληφθεί υπόψη ότι το διαλυόμενο άλας είναι ίσο στις διάφορες περιπτώσεις, η διαφορετική συμπεριφορά θα πρέπει να αποδοθεί στις διάφορες ιδιότητες των διαλυτών. Ονομάζεται ιονίζουσα ισχύς ενός διαλύτη η ιδιότητά του να παρεμβάλλεται μεταξύ των ιόντων ελαττώνοντας την ισχύ έλξης μεταξύ φορτίων με αντίθετο πρόσημο. Η δύναμη έλξης (ή άπωσης) του Κουλόμπ μεταξύ δύο σημειακών ηλεκτρικών φορτίων τοποθετημένων σε διάφορους διαλύτες αποτελεί μια μέτρηση ισχύος ι. των διαλυτών. Με αυτή τη βάση μπορεί να καθοριστεί μια βαθμονόμηση των ουσιών και ιδιαίτερα των διαλυτών, οι οποίες έχουν σε διάφορους βαθμούς αυτή την ιδιότητα. Η ισχύς ι. παρουσιάζεται με εντονότερη μορφή στους διαλύτες που προκαλούν μεγαλύτερη διάλυση και μεγαλύτερη ελάττωση της δύναμης έλξης μεταξύ ιόντων του ίδιου προσήμου. Αν τοποθετηθεί για παράδειγμα ένα ιόν νατρίου Na ⁺ και ένα ιόν χλωρίου Cl ^- στον αέρα και μετρηθεί η δύναμη με την οποία τα ιόντα αυτά έλκονται, παρατηρείται ότι η δύναμη αυτή θα ελαττωθεί περίπου κατά 80 φορές αν τοποθετηθούν τα εξεταζόμενα ιόντα στο νερό, το οποίο, όπως είναι γνωστό, είναι ένας διαλύτης με τη μεγαλύτερη ισχύ ι. Τα ραδιοκύματα, που διαδίδονται από ένα σημείο Α της Γης, φτάνοντας στην ιονισμένη ζώνη Γ (ιονόσφαιρα) ανακλώνται και συνεπώς μπορεί να ληφθούν σε ένα σημείο Β, στους αντίποδες του Α. Δέσμη ιόντων, η οποία προκαλεί διαδοχικούς ιονισμούς και επομένως φωτεινά φαινόμενα.